Dwa Polonezy op. 40 pisał Chopin w niespokojnym  okresie życia: rok 1838 to początek romansu z George Sand, uwieńczony wyprawą na Majorkę, a jednocześnie zaostrzenie się choroby. W liście Chopina do Juliana Fontany czytamy, że Polonez c-moll odzwierciedla pesymistyczny nastrój, w którym się wówczas kompozytor pogrążył. Polonez A-dur to, przeciwnie, manifestacja „zdrowego ducha”, rozpoznanego przez komentatorów jako duch „sarmacki”.

Wcześniejszy od Polonezów Nokturn As-dur op. 32 (wyd. 1837) należy do najbardziej rozbudowanych nokturnów Chopina, z dramatyczną kulminacją w części środkowej, „obramowaną” śpiewnymi fragmentami przypominającymi „ton”  balladowy. Ów ton odzywa się także w Barkaroli (wyd. 1846), która niegdyś kusiła do doszukiwania się w niej treści literackich: Iwaszkiewiczowi skojarzyła się z obrazem nocnej przejażdżki łodzią po zarośniętym szuwarami stawie, a Stromengerowi – z początkową sceną Przedświtu Krasińskiego.

Próbowano też swego czasu dorabiać treść do chopinowskich mazurków; uczyniła to m.in. Paulina Viardot-Garcia – autorka aranżacji 12 mazurków na głos i fortepian (tekstów dostarczył Louis Pomey). W kolekcji znalazły się dwa utwory z op. 50 – nr 1 (jako „Taniec Tallara la lalla” i nr 2 (jako „Voici que j’ai seize ans”). Te dwa utwory, o typowych, mazurkowych rytmach, utrzymane w pogodnych durowych tonacjach (G-dur i As-dur) uzupełnia w zbiorze op. 50 kujawiakowy, nostalgiczny Mazurek cis-moll.

Słuchając Poloneza G-dur Karola Kurpińskego, jednego z trzech polonezów, jakie wydał on w 1812 roku, można ocenić dystans, jaki dzieli ten utwór, utrzymany w naiwnej stylistyce post-klasycznej, od chopinowskich arcydzieł tego gatunku.

W powodzi XIX-wiecznych polskich mazurków o charakterze salonowym powstały w 1966 roku Mazurek h-moll op. 11 Karola Mikulego, ucznia Chopina i strażnika jego spuścizny (autora jednej z najwcześniejszych zbiorowych polskich edycji dzieł kompozytora), wyróżnia się wiernym naśladowaniem stylistyki chopinowskiej, zarówno w sferze melodyki, harmoniki  i faktury, jak  w dziedzinie wyrazu, na przemian dramatycznego, nostalgicznego i pogodnego.

Podejście wybitnego wiedeńskiego pianisty Leopolda Godowskiego do Chopina było zgoła inne: w swoich popisowych transkrypcjach pragnął osiągnąć lisztowski ideał „pianistyki transcendentalnej”, czyli nie znającej trudności technicznych. W ten sposób zrodził się pomysł przerobienia kilku chopinowskich etiud na utwory przeznaczone do grania przez lewą (słabszą) rękę. W przypadku Etiudy c-moll z 10 opusu zadanie to było łatwe, jako że w oryginale to właśnie lewa ręka „wodzi rej”, wystarczyło zatem „dopisać” jej wiodące motywy prawej ręki. Zmyślna sztuczka niegdyś się podobała, zapewne może się podobać i dziś…

Aleksander Tansman – urodzony w Łodzi kompozytor, który prawie całe życie spędził na emigracji w Paryżu, nie stawiał wykonawcom swoich utworów fortepianowych tak wielkich wymagań, jak Godowski. Wydana w 1933 roku III Sonatina tworzy, wraz ze swoimi dwoma poprzedniczkami i trzema większym sonatami fortepianowymi, kolekcję dzieł utrzymanych w stylu neoklasycznym, zalecających się klarownością formy, prostotą tonalnej harmoniki i melodyjnością.

Do stylistyki neoklasycznej nawiązuje także Suita preludiów Kazimierza Serockiego z 1952 roku, jakkolwiek nie brak w niej nowocześniejszych elementów, w tym „atonalności” zapowiadającej późniejsze próby dodekafoniczne kompozytora.

Magdalena Dziadek